Permacultuur

• Samen te werken met de natuur, in plaats van er tegen in. Ontwerpen met de natuur.
• Langdurig en bedachtzaam te observeren, in plaats van langdurig en onnadenkend te arbeiden.
• Planten en dieren te bestuderen in al hun aspecten, in plaats een gebied te bekijken als een eenzijdig op monocultuur gebaseerd productiesysteem.

Permacultuur bundelt een pak theoretische en praktische kennis om een optimaal functionerend ecosysteem te ontwerpen. Daarbij wordt de mens als onderdeel van het ecosysteem beschouwd en niet als iets wat ernaast of erboven staat. Deze ontwerpen kunnen gericht zijn op voedselvoorziening, waterzuivering, bosbeheer, enz. De grote kracht bij permacultuur blijft altijd het samenwerken met de natuur (in plaats van ertegenin) wat de efficiëntie, productiviteit en duurzaamheid van een ecosysteem optimaliseert. Dit gebeurt door de principes en wetmatigheden aanwezig in de natuur te herkennen en te integreren in het ecosysteem. Een minimale input levert zo een maximale output en ook de opbouw en het onderhoud van het hele systeem vraagt weinig werkkracht en hulpbronnen.

Om deze (erg korte) permacultuur cursus wat overzichtelijk te houden, onderscheiden we 4 onderdelen: de ethiek (de filosofische grondslag), de principes (richtlijnen bij het toepassen), strategieën (doelstellingen en aandachtspunten) en technieken (de concrete praktijk).

Permacultuur als een Ethisch Systeem

Een ethische grondslag die bepaalt hoe met elkaar en met de Aarde om te gaan, is de ruggengraat van de permacultuur.
We onderscheiden drie belangrijke ethische principes.

• Zorg dragen voor de aarde betekent vooral dat we de natuurlijke systemen en biotopen niet vernietigen en de aanwezige hulpbronnen en grondstoffen niet uitputten. Het betekent verder dat we de biodiversiteit op gang brengen en verspilling vermijden. Permacultuur is een gesloten kringloop en werkt volgens de natuurlijke wetten en elementen. Er komt geen chemie aan te pas en men houdt rekening met de seizoenen. De bedoeling is niet meer te nemen dan nodig. Met liefdevolle aandacht samenwerken met de Aarde en de natuur. Permacultuur stimuleert de creativiteit en maakt je bewust van de omgeving.
• Zorg dragen voor de mensen betekent dat er voorzien wordt in de (basis)behoeften van iedereen en dat er voor iedere mens een goede levenskwaliteit mogelijk is, zonder daarom de Aarde te beschadigen en uit te putten. Zorg dragen voor de mens is zorgen voor de Aarde. De mens zit aan het einde van de voedselketen en is een goede graadmeter hoe het met de natuur is gesteld. Permacultuur stimuleert een sociale economie, betrokkenheid, zorg voor elkaar en levert een overvloed aan gezonde voeding. Men leert om te ontvangen en anderzijds kennis, diensten en producten te delen. Grondstoffen en producten worden hergebruikt en er is geen verspilling.
• Overvloed delen met alle levende wezens. Met permacultuur bouw je als het ware een mozaïek van zelfbedruipende ecosystemen. Voor het werken in de tuin geldt dat na een aantal jaren je alleen nog maar hoeft te oogsten en behoeft de tuin maar weinig begeleiding. Er ontstaat vanzelf overvloed die vrijelijk gedeeld kan worden met wie dit wenst.

Zorg voor de Aarde Biodiversiteit bewaren Zuivere lucht en water Behoud van bossen en biotopen Grond beschermen en verrijken Recycleren Vervuiling verminderen Geen gifstoffen Duurzame energie Passende technologie

Zorg voor de mensen Gezondheid en welzijn Gezonde voeding Levenslange educatie Kennis delen Zinvol werk Vrijwilligerswerk Gemeenschapsvorming Open communicatie Vertrouwen en respect

Deel de overvloed Samenwerken Netwerken Aardse rijkdom en overvloed delen Iedereen heeft recht op grond, huis, voeding, water en energie Minder consumeren Nieuwe visie op economie en groei Giften schenken Oneindige duurzaamheid

De Permacultuur Principes

Een aantal belangrijke principes zijn duidelijk geworden door lange tijd de natuur te observeren.
We vinden ze dan ook overal terug in de natuurlijke ecosystemen die we van plan zijn na te bootsen.
De principes kunnen we zien als handige richtlijnen om permacultuur toe te passen.
Er werden ondertussen al heel wat principes ontdekt, maar hieronder volgen de 7 belangrijkste basisprincipes.

• Zuinigheid – Gebruik enkel wat nodig is.
  Bijvoorbeeld: een douche nemen in plaats van een bad of een handpomp gebruiken om water op te pompen in plaats van de kraan opendraaien. Dit helpt ook om bewust te worden van de eigen dagelijkse consumptie van grondstoffen.
• Multi functionaliteit - Eén element (plant, dier,...) vervult bij voorkeur verschillende taken en functies in een systeem.
  Kies en plaats de elementen in een systeem op een manier dat ze zoveel mogelijk functies vervullen. Toenemende en gunstige verbindingen tussen de diverse onderdelen zorgt voor een stabiel geheel. Stapel elementen zowel in ruimte als in tijd. Bijvoorbeeld: een boom vervult verscheidene functies binnen een systeem: schaduw brengen, beschutting voor dieren, produceren van mulch en bouwmateriaal, voedselvoorziening, windbreker, de grond vruchtbaar maken, erosie tegengaan, water vasthouden,…
• Gespreide bronnentoevoer – De behoeftes worden op meerdere manieren ingevuld. De functies en taken in een systeem worden tegelijk en door verscheidene elementen ondersteund. Mochten enkele elementen uitvallen, dan blijft de functie werkzaam en productief. Bijvoorbeeld: de watervoorziening voor een huishouden kan een waterbron zijn op het domein, met daarnaast ook regenwater opvang via het dak en opslag in een citern. Zo is er steeds water, ook als de bron opdroogt tijdens de zomermaanden.
• Wisselwerking – Binnen een systeem kan de output van het ene element de input van een ander element zijn.
  Compost is een mooi voorbeeld. Keukenafval komt op de composthoop waar het wordt omgezet in compost meststof voor de groentetuin. Die tuin levert dan voedsel voor de bewoners waardoor nieuw keukenafval overblijft. Zo ontstaat er een cirkel waarbij input en output circuleren binnen een systeem.
• Aangepaste schaal - Ontwerp systemen en projecten op menselijke maat en hou rekening met de uitvoerbaarheid en benodigde tijd, geld en vaardigheden.
  Bijvoorbeeld: het bouwen van een grote stuwdam vernietigt vele ecosystemen en biotopen en heeft een grote impact op mensen, dieren en planten. Een meer menselijke schaal is dan het gebruiken van kleine waterkracht centrales die weinig tot geen invloed hebben op de loop van een rivier of op de bewoners.
• Diversiteit – De bedoeling is veerkracht en weerbaarheid te creëren door vele verschillende elementen te gebruiken en te combineren.
  Bijvoorbeeld: bij monocultuur (het telen van 1 gewas) zijn planten en aarde heel kwetsbaar, een jaar met droogte of een insectenplaag kan de hele oogst vernietigen. Maar een gemengd systeem met vele planten en biotopen is sterk en veerkrachtig, sommige planten zullen wellicht ook getroffen worden, maar andere zullen overleven.
• Deel de overvloed – Creëer systemen die overvloedige opbrengsten genereren en geef de overschot weg.
  Zowel voeding, zaden en planten kunnen vrijelijk weggeschonken worden om zo iedereen te laten delen in de overvloed van moeder Aarde.

Dit zijn 12 permacultuur principes volgens David Holmgren, samen met Bill Mollison mede grondlegger van de permacultuur in Australië.
Op deze pagina kun je een uitgebreidere versie lezen van de 12 principes.

• Observatie en interactie - Beauty is in the eye of the beholder
  Neem voldoende tijd om in relatie, observatie en interactie te gaan met de natuur om zo de beste oplossingen en systemen te ontwerpen die bij een specifieke situatie passen. Beoefen langdurige en doordachte observatie in plaats van langdurige en ondoordachte actie. Observeer de site en haar elementen in alle seizoenen. Ontwerp voor specifieke locaties, klanten en klimaten. Plaats de elementen op zo'n manier dat er nuttige relaties en tijdsbesparende verbindingen ontstaan tussen alle onderdelen. Het aantal verbindingen tussen de elementen creëert een gezond en gevarieerd ecosysteem, niet het aantal elementen die aanwezig zijn.
• Opvang en behoud van energie - Make hay while the sun shines
  Ontwerp systemen die middelen en bronnen verzamelen (energie, water, voedsel, grondstoffen,…) op het moment dat ze overvloedig aanwezig zijn. Zo kunnen ze later gebruikt worden in tijden van nood. Identificeer en verzamel de nuttige energiestromen en processen aanwezig op een site. Door de middelen op te slaan en opnieuw te investeren, handhaven we het systeem en ontvangen we nog meer middelen. Hergebruik en recycleer de energie in een systeem zo vaak als mogelijk.
• Zorg voor opbrengst - You can’t work on an empty stomach
  Het is belangrijk om opbrengsten en nuttige beloningen te verkrijgen als resultaat van de gedane arbeid. Maak ontwerpen die zowel op korte als op lange termijn rendement leveren. Bouw kringlopen in het systeem die de gedane arbeid en investering terugbetalen via oogsten, opbrengsten en grondstoffen.
• Accepteer feedback en stuur bij waar nodig - The sins of the fathers are visited on the children unto the seventh generation
  Elimineer allerlei ongepaste, ongewenste en belemmerende activiteiten zodat de systemen goed kunnen blijven functioneren.
• Gebruik en erken de waarde van hernieuwbare bronnen en diensten - Let nature take its course
  Maak optimaal gebruik van de overvloed in de natuur om de eigen consumptie en de afhankelijkheid van niet-hernieuwbare hulpbronnen te verminderen. Hernieuwbare, biologische bronnen (zoals planten en dieren) bieden vele voordelen zoals reproductie, het opslaan van energie, het leveren van opbrengst en een positieve interactie met andere elementen.
• Produceer geen afval - Waste not, want not
  Door gebruik te maken van alle middelen die op een plaats beschikbaar zijn en ze ook op waarde te schatten, wordt niets verspild.
• Ontwerp eerst patronen en later details - Can’t see the wood for the trees
  Door op afstand te observeren, kunnen we patronen waarnemen in de natuur en de samenleving. Deze patronen vormen de ruggengraat van onze ontwerpen, de details worden dan ingevuld naarmate we verder creëren.
• Integratie in plaats van afscheiding - Many hands make light work
  Door de juiste elementen op de juiste plaats zetten, ontwikkelen zich allerlei relaties tussen de dingen en werken ze samen om elkaar te ondersteunen. Systemen evolueren in de tijd, vaak in de richting van een grotere diversiteit en productiviteit. Werk samen met deze tendens, en gebruik deze natuurlijke evolutie om de voortzetting van het systeem te garanderen en nieuwe systemen op te starten.
• Kies kleine en langzame oplossingen - The bigger they are, the harder they fall - Slow and steady wins the race
  Kleine en trage systemen zijn makkelijker te onderhouden dan de grote, maken een beter gebruik van de lokale hulpbronnen en produceren meer duurzame resultaten.
• Gebruik, stimuleer en waardeer diversiteit - Don’t put all your eggs in one basket
  Diversiteit vermindert de algehele kwetsbaarheid van een systeem en haalt voordeel uit gebruik van het unieke karakter van een omgeving.
• Gebruik randen en grensgebieden - Don’t think you are on the right track just because it is a well-beaten path
  De overgangen tussen biotopen en omgevingen (bvb. oevers) zijn heel interessante gebieden, waar vaak de meest waardevolle, diverse en productieve elementen uit een systeem aanwezig zijn. Creëer randen en overgangen als verzamelplaatsen van materialen, energieën en diversiteit.
• Verwelkom en reageer positief op veranderingen - Vision is not seeing things as they are but as they will be
  Creëer een positief effect op de onvermijdelijke veranderingen door zorgvuldig te observeren en vervolgens op het juiste moment in te grijpen en bij te sturen.

Permacultuur Principes Toepassen

De eerste stap is het selecteren van een plaats (site) waar we de permacultuur principes in de praktijk willen brengen.
Deze site kan uw eigen leven zijn of een fysieke ruimte, zoals een huis, een braakliggend terrein, een veld of een tuin.
De ligging kan stedelijk of landelijk zijn en met of zonder gebouwen en bewoners.
Eenmaal een site is gekozen kan het proces van ontwerpen of herontwerpen (site design) beginnen.

Het ontwerp proces in 3 stappen.

• Onderzoek en analyseer de plaats
  Niettegenstaande de permacultuur principes universeel toepasbaar zijn, varieert de manier van toepassen afhankelijk van de site. De sleutel om een goed ontwerp te maken is allereerst om de plaats gedurende een lange tijd goed te observeren. De bedoeling is om een goed werkend systeem te ontwerpen dat zichzelf kan onderhouden zonder al te veel menselijke tussenkomst. Om dat te bereiken zijn zorgvuldige planning en langere perioden van observatie vereist. De techniek van grondige observatie en gerichte imitatie van de natuur is één der sterkste peilers van permacultuur. Zo krijgen we zicht op de functies der verschillende elementen in een systeem en de relaties tussen hen. Om een doeltreffend ontwerp te maken (vijver, huis, tuin, voedselbos, enz.), dienen we het samen met alle elementen op de juiste plaats te zetten. Hier volgen 6 manieren om de gekozen site te onderzoeken en analyseren.

  • Identificeer de kenmerken van de site.
    Onderzoek de topografie, het klimaat, de grondsoorten, water (oppervlakte en grond), flora, fauna, infrastructuur en vooral de drie basisfactoren: zon, water en wind. Raadpleeg bestaande kaarten van de site of maak zelf een plattegrond volgens je bevindingen.
  • Bekijk het menselijke aspect.
    Van wie is de plek? Wat zijn (hun) doelstellingen, bronnen en middelen. Zowel de aarde als de mensen (bewoners) dienen te worden verzorgd.
  • Analyseer de aanwezige en binnenkomende energieën.
    De richting en sterkte van het zonlicht (winter en zomer). Het spel van de wind tijdens de seizoenen. Aanwezige waterstromen en bronnen. Eventueel ook de leylijnen en aardstralen. Zijn er passanten en voorbijgangers (mensen, dieren, vogels,…)? Deze bevindingen, verzameld tijdens het observeren en documenteren van de energiestromen op een plek gedurende verschillende tijdstippen van het jaar, kunnen dan gebundeld worden in een ‘sector ontwerp’. Deze tekening zal helpen bepalen waar de verschillende elementen geplaatst worden binnen het ontwerp van de site.
  • Analyseer de plek volgens de verschillende zones.
    De onderverdeling in zones is een bruikbaar hulpmiddel bij het plaatsen van elementen in een ontwerp. Iedere zone wordt bepaald door de frequentie van je bezoek. Elementen die meer aandacht vragen of vaak gebruikt worden, komen in de meest bezochte zones. Een ideale locatie voor een kruidentuin, bijvoorbeeld, zou dan dicht bij het huis aan de keukendeur zijn.

    De 5 zones Zone 0: de woning – meestal voortdurend bezocht, het is de plaats waar je thuis bent en tot rust kan komen, waar je voor jezelf en je familie zorgt. Zone 1: onmiddellijke omgeving rond het huis - wordt dagelijks bezocht en dus ideaal voor groenten en kruiden die regelmatig gebruikt worden en veel aandacht nodig hebben. Zone 2: het erf en de tuin – wordt meerdere dagen per week bezocht en kan de plaats zijn voor planten die wat minder aandacht behoeven, zoals struiken, kleine fruitbomen, en ook serres en de wateropvang,.. Zone 3: het voedselbos en de landbouwzone – wordt wekelijks bezocht en kan bvb. de plaats zijn voor de teelt van granen en knollen en waar ruimte is voor heggen, windkeringen, zonnecirkels en een boomgaard. Zone 4: de bossen en weiden – wordt maandelijks bezocht en weinig onderhouden en kan de plaats zijn voor grazende dieren, houtplantages en wilde planten. Zone 5: de vrije en wilde natuur – wordt bezocht om er te zijn, niet om er in te werken. Maar het is wel een essentiële zone die haar toepassing vind als observatie biotoop, als een natuurlijk buffer, als een broedplaats van belangrijke bacteriën, schimmels en insecten en als natuurlijke grens tussen verschillende ontwerpen.

  • Analyseer de site volgens de verschillende hulpbronnen.
    Hulpbronnen worden gebruikt om een systeem mee op te bouwen. De permacultuur onderscheidt 5 verschillende categorieën.
    • Hulpbronnen die verdwijnen wanneer ze niet worden gebruikt. Dit zijn alle eetbare en direct oogstbare producten van planten en dieren (fruit, granen, vlees, zuivel, eieren, hout,...). Wanneer ze niet gebruikt worden, gaan ze verloren (in die vorm) door verrotting. Ook regenwater dat niet opgevangen wordt, gaat verloren.
    • Hulpbronnen die door gebruik toenemen. Bijvoorbeeld fruitbomen. Door een appelboom goed te snoeien en de appels te gebruiken, krijgt de boom steeds meer appels. Een niet gesnoeide appelboom steekt zijn energie in de groei van de boom en niet in de productie van appels.
    • Hulpbronnen die door gebruik onveranderd blijven. Zoals bvb. stenen, tegels, dakpannen. Stenen kunnen gebruikt worden om een kruidenspiraal te bouwen of om de bodem te bedekken waardoor ze onkruid verhinderen en warmte vasthouden. Een oude badkuip kan als vijver gebruikt worden. Deze hulpbronnen veranderen niet maar leveren wel voordeel.
    • Hulpbronnen die door gebruik opraken. Ze zijn maar eenmalig te gebruiken en komen niet meer terug in die vorm. Zoals olie, aardgas, ertsen. Het is af te raden jezelf (of een systeem of een maatschappij) afhankelijk te maken van deze eindige hulpbronnen.
    • Hulpbronnen die door gebruik vervuilen of vernietigen. Deze hulpbronnen kunnen eventueel behulpzaam zijn, maar hebben ook zware nadelen omdat ze vervuilen en vernietigen. Denk aan kunstmest, pesticiden en producten uit de chemische industrie (die vaak ook eindige hulpbronnen gebruiken bij de productie).
    Aangezien permacultuur gericht is op (oneindige) duurzaamheid worden enkel de drie eerste hulpbronnen gebruikt. Met de hulpbronnen uit categorie 4 wordt erg zuinig omgesprongen. En categorie 5 wordt volledig vermeden.

  • Analyseer de behoeften en de opbrengsten van alle elementen op een site.
    Wat en hoeveel zal elk element produceren of bijdragen aan de site (output)? En hoeveel zullen zij aan bronnen, grondstoffen en middelen verbruiken (input)? Hoeveel moeite kost het om een systeem of element te handhaven? Denk ook aan enkele principes zoals het stapelen van functies, het herhalen van functies, en wederkerigheid. Permacultuur is een holistisch ontwerpsysteem en het is belangrijk de relatie tussen alle elementen in een systeem te bekijken.

• Creëer het ontwerp van de site.
  Gebruik nu de bevindingen van het onderzoek en de analyse van de site om een ontwerptekening annex tekst te maken waarop de verschillende elementen en systemen op hun juiste plaats staan. Dit ontwerp kan ook een tijdlijn bevatten, omdat het wellicht niet mogelijk is om alle voorzieningen en elementen in één keer uit te voeren.

• Voer het ontwerp uit.
  De inrichting van de site kan plaatsvinden gespreid over een bepaalde periode. Begin klein en langzaam en breidt geleidelijk de uitvoering van de plannen uit, naargelang tijd, inkomen en andere middelen het mogelijk maken. Veranderingen in de natuur ontstaan meestal ook geleidelijk.

Enkele Nuttige Strategieën en Technieken

Strategieën kun je zien als doelstellingen die gebruikt worden om de prioriteiten vast te stellen en de focus te bewaren bij het creëren en implementeren van het ontwerp.
Technieken zijn concrete manieren om deze doelstellingen te bereiken.
Hieronder volgen enkele strategieën en technieken om permacultuur inzichten toe te passen in negen verschillende gebieden.

Natuurlijke systemen Voedsel Water Afvalbeheer Energie Huisvesting Sociale en economische systemen Inter-persoonlijke relaties Persoonlijke bekrachtiging

Natuurlijke Systemen

Natuurlijke systemen (zoals bossen, moerassen en rivieren) vervullen vele vitale functies.
Door ze behouden genereren we op meerdere vlakken mooie opbrengsten.

Strategieën

• Herstel en bescherm de aanwezige en natuurlijke ecosystemen.
  Het kappen van bossen in een gebied zorgt voor een keten van nefaste gevolgen zoals minder regenval, meer bodemverlies, een lagere productiviteit, meer overstromingen en erosie, een groter nutriënten verlies en een hogere sedimentatie in de rivieren. In gebieden waar bossen behouden blijven daarentegen, valt er meer regen, omdat de bladeren zorgen voor verdamping en transpiratie. En is er ook minder erosie, minder overstromingen, en een vruchtbare en betere globale leefomgeving. Moerassen en veengebieden zijn andere natuurlijke systemen om te bewaren. Ze spelen een cruciale rol bij het filteren en zuiveren van het water. Ook stromen, rivieren en beken worden zoveel mogelijk hersteld en beschermd omdat ze het leefgebied zijn van wilde dieren en een bron van zoet water vormen.
• Bescherm en verbeter de biodiversiteit.
  Niet enkel omdat alle dier- en plantensoorten een goed en hoogkwalitatief leven verdienen. Maar ook omdat ieder levend wezen waardevol is en bijdraagt aan het systeem, zelfs indien het geen commerciële waarde bezit.
• Voorzie in de menselijke behoeften met zo weinig mogelijk grond.
  Op die manier blijft er zoveel mogelijk land over voor allerlei natuurlijke systemen. Dit is een belangrijk punt binnen de permacultuur. Door te leren (en bewust te kiezen) om in onze levensbehoeften te voorzien op duurzame wijze door minder middelen en land te gebruiken, blijft er meer over voor natuurlijke biotopen. En die kunnen best voor zichzelf zorgen zonder menselijke hulp. Zo leren we voor onszelf te zorgen op verantwoorde wijze zonder het ecosysteem te beschadigen en vernietigen.

Technieken

• Oeverbuffers
  De aanplant van een oeverbuffer is een techniek om rivieren te beschermen tegen teloorgang. Oeverbuffers zijn vegetatieve gebieden van ongeveer 15 meter breed langs weerszijden van stromen, rivieren en beken. Deze gevarieerde vegetatie speelt een belangrijke rol bij de stabilisatie van de oever, het filtert de afvloeiing, beschermt tegen overstromingen, en biedt schaduw over het water, wat belangrijk is bij het creëren van een juiste habitat voor het waterleven.

Oeverbuffer

Klik om te vergroten

Voedselproductie

Het bereiken van zelfvoorziening op vlak van voeding is een belangrijk onderdeel binnen de permacultuur en bij de opzet van een duurzaam systeem.

Strategieën

• Teel en produceer voeding ter plaatse en/of lokaal.
  Het lokaal telen van uw eigen voedsel biedt verschillende voordelen. Het komt vers en vol levenskracht rechtstreeks van het land op uw bord, er ontstaat een hernieuwde verbinding met de aarde en met de lokale gemeenschap en het zelf telen van planten vergroot kennis over de natuur. Het kopen of verhandelen van lokaal geteeld voedsel versterkt ook de lokale economie. En het vermijden van duur en vervuilend voedseltransport vermindert het gebruik van fossiele brandstoffen en de uitstoot van gifstoffen.
• Teel volgens biologische tuinbouw methoden, doe aan teeltafwisseling, gebruik vaste planten en beperk zoveel mogelijk alle fossiele brandstoffen.
  In de biologische voedselteelt wordt het gebruik van chemische meststoffen, pesticiden of herbiciden volstrekt afgewezen. In plaats van monocultuur toe te passen (die bodem en land uitputten) wordt teeltafwisseling gekozen en een variëteit aan planten in het systeem gebracht die de diversiteit verhogen. De courante landbouwsystemen richten zich op eenjarigen die elk jaar opnieuw worden geplant en geoogst. Maar in een duurzaam systeem kunnen we vaste planten kiezen, die meerdere jaren leven en vele oogsten schenken. En uiteindelijk willen we ook het gebruik van fossiele brandstoffen die landbouwmachines laten draaien en chemische meststoffen produceren zoveel mogelijk elimineren.
• Behandel de dieren humaan en met respect.
  Zorg ervoor dat de dieren in uw systeem humaan worden behandeld en een goede levenskwaliteit genieten. Dieren vormen namelijk een belangrijk onderdeel van de voedselproductie keten, zelfs indien we ze niet eten. Allerlei dieren zoals zoogdieren, vogels, wormen, insecten,… verrichten nuttig werk en zijn onmisbaar in een gezond en evenwichtig ecosysteem.
  Een kip wordt vaak gebruikt als voorbeeld om de vele functies der dieren te illustreren. Kippen produceren eieren, vlees, veren, mest, methaan,… Ze pikken, woelen, vechten, vliegen, foerageren, ... Ze kunnen een stuk grond volledig kiem –en onkruidvrij pikken. Als we kippen houden, voorzien we in al hun behoeften zoals onderdak, gruis, stof, water, lucht, ruimte en andere kippen, zodat ze een gelukkig sociaal leven hebben. Het zijn tenslotte levende en voelende wezens. Dit in tegenstelling tot de gruwelijke en dieronvriendelijke methoden in de bio-industrie waar kippen enkel als voedselbron en winstobject worden gezien, wat uiteraard een negatieve invloed heeft op de kwaliteit en zuiverheid van dat voedsel.
• Vermeerder de biologische bronnen en rijkdommen op de site. Vergroot de vruchtbaarheid van de bodem en vermeerder het aantal nuttige planten op de site. Kies vooral inheemse planten en selecteer de uitheemse planten zorgvuldig om het ecosysteem te beschermen tegen woekering en invasies. Beschouw het als een vorm van investering op lange termijn. In plaats van geld op bank en beurs te zetten, kun je bomen kopen en andere nuttige vaste planten die de waarde en productiviteit van de site zullen verhogen en in de levensbehoeften kunnen voorzien.

Technieken

• Meng de bovenste lagen van de grond niet door elkaar.
  Een bodem bestaat uit verschillende lagen elk met hun eigen specifieke samenstelling. Aan de bovenste twee lagen besteden we het meeste aandacht. De eerste laag bestaat uit organisch materiaal in verschillende stadia van ontbinding. De tweede laag daaronder is een mengeling van mineralen, steengruis, klei en organisch materiaal. Binnen de traditionele landbouw worden deze twee lagen gemengd en doorploegd, maar in de permacultuur wordt dit vermeden. De natuur bouwt een krachtige en vruchtbare bodem op door telkens organisch materiaal op de toplaag te deponeren. Dit willen we behouden en nabootsen, want zo verwerven we de juiste bodemgesteldheid. In de grond zitten ook bodemclusters (stukken grond die samenklitten) of gedeeltes die weinig poriën en kanalen bevatten waar lucht en water doorstromen. Deze structuren vervullen noodzakelijke functies en worden best niet vernietigd door om te ploegen.

  Bodemstructuur (vereenvoudigd model) Organische laag (O horizon): bladafval, allerlei organisch materiaal Oppervlakte laag (A horizon): organisch materiaal, humus, mineralen, steengruis, allerlei specifieke insecten en bacteriën, schimmels, paddenstoelen, plantenwortels, klei, aarde,… Deze laag is de levende bio-mantel van de bodem die meestal wordt omgeploegd (en dus vernietigd). Ondergrond (E & B horizon): organisch materiaal, minerale lagen, kleilagen, wortels van grotere planten,… Dit is de accumulatie zone waar allerlei biologische componenten verzameld worden via het insijpelend regenwater. Diepere ondergrond (C horizon): allerlei aarde materiaal, rots en stenen, … Deze zone bevat moeder materiaal voor de andere zones. Vaste laag (bedrock): vaste en massieve rotsen, moeder materiaal, weinig organisch materiaal en leven.

• Volop mulchen om een gezond bodemleven te creëren.

  De basis van een gezond, weerbaar en optimaal functionerend ecosysteem is een goede bodem. Een gezond en divers bodemleven levert telkens voldoende voedingstoffen voor nieuwe generaties planten en voorkomt dat allerlei ziekten het systeem binnendringen. Belangrijk is de aanwezigheid van organismen die dood materiaal afbreken en omzetten in nieuwe voeding. Een goed bodemleven krijg je door allerlei organisch materiaal terug in de kringloop van het ecosysteem te brengen waar het tot nieuwe bouwstenen zal verteren. Dode plantenresten blijven dus gewoon liggen. Op die manier hoef je ook minder bij te mesten. Mulchen is het afdekken van de bodem rondom een plant met organisch materiaal (zoals stro en geplukt onkruid). Dit biedt drie belangrijke voordelen. De mulchlaag verhindert de opkomst van nieuw onkruid (dus minder wieden). De afdekking werkt isolerend zodat de bodem in de zomer minder uitdroogt en in de winter minder snel bevriest. En de afbraak van het organisch materiaal levert een constante, langzame bemesting. Mulchen kan ook met levende planten zoals klaversoorten, die voor natuurlijke bemesting zorgen. Door voortdurend te mulchen en de bodem bedekt te laten, verbetert de bodem en vergroot het bodemleven. Het composteren van organisch materiaal tot humus is een andere techniek om afval te recycleren en goede grond te verkrijgen. Ook wormboederijen zijn natuurlijke oplossingen om afval om te zetten in bruikbare componenten (zie verder).

• Bedek de grond met karton (sheet mulchen) om nieuwe plantenbedden te maken.

  Vooral nuttig en interessant als je bedden wilt maken op plaatsen waar ongewenste vegetatie groeit. Dit zijn de stappen. Snijd de aanwezige vegetatie af en leg ze op de grond. Bedek de vegetatie met een laag compost, mest of ander organisch materiaal om wormen aan te trekken. Leg een laag karton of kranten op de compost als een barrière die voorkomt dat de vegetatie terug opgroeit. Leg daar een nieuwe laag compost of mest op om nog meer wormen te lokken. Als laatste laag komt er organisch mulch materiaal op zoals stro, bladeren, grasmaaisel,…

  Het is mogelijk om dadelijk de gewenste gewassen in het mulchbed te planten. Maak een gat in het mulchbed op de gewenste plaats, voeg wat compost toe en plant het gewas of boom. Maar je kunt ook zes maanden wachten zodat de natuur het plantenbed kan voorbereiden. De wormen die aangetrokken worden door de compost zullen de bodem zacht en vruchtbaar maken en een goede bodemstructuur garanderen. Het karton en papier zal geleidelijk verteren. Na zes maanden kan je het stro gewoon opzij duwen en gewassen en zaden planten.

• Kies planten en organismen die meerdere functies vervullen.
  En laat elke functie ingevuld en gesteund worden door meerdere organismen. Een goed uitgangspunt is om elk organisme (dier en plant) minimaal 3 functies te geven. Bij planten kan dat bvb. zijn: voedingsbron, houtproductie, windbreking, geneesmiddel,...En bij dieren bvb. voedselbron, kledijgrondstof, insectenbestrijding,... De functies van organismen kun je ontdekken door observatie en inventarisatie. Gebruik deze drie vragen: Wat is het? Wat doet het, wat zijn de eigenschappen? Welke eigenschappen kun je nuttig gebruiken? Beantwoord de vragen zo volledig mogelijk en schrijf alles op wat je vind. Later kun je selecteren welke eigenschappen je werkelijk nuttig vind voor je ontwerp. Selecteer dan rassen en soorten op hun multi-functionaliteit en plaats ze op de juiste plaats in het systeem. Als voorbeeld: Salie
  • Wat is het? - Een struikachtige heester met soms houtige stengels, dikke, grijze en aromatische bladeren, kleine blauwpaarse bloemen en wortels. De plant verkiest een zonnige, droge, beschutte en voedzame (kalkrijke) plaats en hoort bij laag 4 (zie verder) en zone 1 en 2.
  • Eigenschappen? - Het houdt grond vast, het zet koolstofdioxide, voedingstoffen en water om in bladeren met behulp van zonlicht.
  • Nuttig gebruik? - De bladeren en bloemen zijn eetbaar, ook geschikt als keukenkruid (bij vlees en vis), de bladeren zijn sterk geneeskrachtig bij vele aandoeningen (keel, luchtwegen, reuma, ontsmettend, bloedzuiverend, zweetremmend,...), wordt ook gebruikt in lichaamsverzorgende produkten (haarlotion, massageolie, tandpasta,...), de bloemen trekken bijen en vlinders aan.
  
  Iedere functie wordt ook door meerdere organismen ondersteund. Voedsel bvb. wordt door vele planten en dieren aangeleverd. Wanneer dan de oogst van een gewas of fruitsoort zou mislukken, dan zijn er nog tal van andere bronnen die voedsel opleveren.

  Het is uitermate belangrijk en essentieel om de functies van de organismen in een systeem te begrijpen en te kennen. Niet alleen om te weten welke rijkdom en overvloed er aanwezig is op een plaats, maar ook om een optimaal ecosysteem te kunnen ontwerpen. Aangezien planten de basis zijn van een ecosysteem kunnen we hun functies en relaties even nader bekijken. Planten kunnen functies vervullen voor mensen en dieren maar ook voor andere planten, zoals hun groei bevorderen, voedingstoffen leveren of roofinsecten aantrekken die de parasieten van een andere plant opeten. In de biologische tuinbouw wordt al langer combinatieteelt toegepast om gunstige planten bij elkaar te zetten en ongunstige planten uit elkaars buurt te houden.
  Daarnaast werken planten ook samen met bacteriën en schimmels. De vlinderbloemigen bvb., zoals klaversoorten en bonen, gaan een relatie aan met een stikstof vasthoudende bacterie. Deze bacterie haalt stikstof uit de lucht en bindt dit in de grond. In ruil kan de bacterie wonen in de wortels van de plant.

  Plant functies Enkele voorbeelden Voedselvoorziening Fruitbomen, groenten, bessenstruiken,... Bouwmateriaal Hout, bamboe, riet,... Brandstof Hout, plantaardige oliën (koolzaad,...),... Geneesmiddel Kruiden en vele andere planten... Kledij Hennep, haver,... Windkering Knotwilg, struiken,... Verf en kleurstof Walnoot, walstro, vlier... Een uitgebreid overzicht van wel 100 plantenfuncties op deze pagina.

  Klik om te vergroten

  Combinatieteelt wortelen naast ajuinen is een prima combinatie

• Plant in gilden.
  Een gilde is een groep planten, bomen, gewassen, dieren, insecten, schimmels, bacteriën, paddenstoelen,… die van nature samen horen. Een elkaar aanvullend en versterkend ecosysteem, zoals het in de natuur voorkomt. Door het planten in gilden breng je de meest geschikte componenten bij elkaar die optimaal en probleemloos zullen samenwerken. Zo creëer je natuurlijke mini-ecosystemen. Een typische gilde zou bvb. kunnen bevatten.
  • Een centrale fruitboom zoals een Aziatische peer.
  • Een vlinderbloemige bodembedekker zoals witte klaver. Deze bodembedekker verhindert de opkomst van onkruid, verbetert de bodemstructuur en zorgt voor een natuurlijke stikstofbemesting.
  • Diepwortelende dynamische accumulatoren zoals smeerwortel en rabarber. Deze planten brengen diepliggende voedingsstoffen dichter naar de oppervlakte, zodat andere planten ze kunnen gebruiken.
  • Planten, zoals duizendblad en venkel, die nuttige insecten aantrekken.

  De gilde van de appelboom. 1. Appelboom 2. Een cirkel van grasonderdrukkers rond de stam zoals wilde blauwe lelie, knoflook, bieslook en andere looksoorten. Ze onderdrukken plagen en ziekten, lokken nuttige insecten en zijn eetbaar. 3. Mulchplanten als bodembedekkers zoals artisjok, rabarber, kardoen, smeerwortel en Oost Indische kers. 4. Planten die nog meer nuttige insecten aantrekken, zoals dille, venkel, koriander en bergamot. Ze hoeven niet gelijktijdig met de appelaar te bloeien. 5. Stikstof brengende planten zoals klaver, alfalfa, lupine en tuinbonen. Sommigen trekken ook vlinders en bijen aan voor de bevruchting. 6. Planten die essentiële voedingsstoffen leveren zoals chicorei (witloof), paardebloem, look, duizendblad, aardbei en smeerwortel. 7. Aan de rand een cirkel van narcissen. Ze bloeien vroeg en ontnemen de boom geen water.

• Plant in 7 lagen.

  Planten zijn cruciaal in een ecosysteem omdat ze er de hoeveelheid (zonne)energie bepalen en omdat ze het basismateriaal vormen voor alle andere wezens (insecten, planteneters, vleeseters,...). Planten kunnen ingedeeld worden in zeven lagen naargelang het type begroeiing. Hoe meer lagen aanwezig zijn in een systeem, hoe duurzamer en krachtiger. Met zeven lagen van planten en hun wortels krijg je een 3D structuur wat vele nuttige organismen zal aantrekken en meer zonne-energie zal opvangen. Er ontstaan allerlei habitats en biotoopjes die de diversiteit zullen verhogen en er zijn altijd voldoende voedingstoffen aanwezig om de levenskringlopen in stand te houden. Bij het ontwerp van het ecosysteem kies je planten uit volgens de meer functie regel. Een element of organisme heeft meerdere functies en iedere functie wordt door meerdere organismen ondersteund. Bijvoorbeeld vlierbes levert voedsel, likeur, geneesmiddelen, brandstof en weert insecten. In tegenstelling tot monocultuur (waar 1 laag slechts 1 gewas oplevert), krijgen we bij een zeven lagen ecosysteem veel meer opbrengst door een optimaal gebruik van de beschikbare grond. De verschillende planten voeden, stimuleren en beschermen elkaar wat het ecosysteem sterk maakt.

  Een ecosysteem opgebouwd uit 7 planten en 7 wortel lagen is een bijzonder duurzame en zelfonderhoudende biotoop. Het toepassen van dit principe leidt uiteindelijk tot een voedselbos. Hoge bomen zoals walnoot, kastanje, kers, eik, populier, beuk,... Lage bomen zoals fruitbomen (laagstam), hazelaar, hulst, bamboe,... Klimplanten zoals klimop, druif, kiwi, wingerd, blauwe regen,... Struiken zoals bessen, braam, framboos, erwtenstruik,... Kruidlaag zoals groenten, kruiden, bloemen, gras,... Bodemkruipers zoals komkommer, pompoen, courgette, aardbei Knolgewassen zoals aardappel, radijs, wortel, ui, knoflook

• Creëer voedsel bossen.
  Een voedselbos of bostuin is een overblijvend agrarisch eco-systeem dat geïnspireerd is op een natuurlijk bos. Het is productiever dan een gewone tuin omdat het voedsel en de materialen in (zeven) verschillende lagen groeien. De Brit Robert Hart wordt algemeen beschouwd als de pionier op vlak van bostuinieren. Permacultuur grondlegger Bill Mollison integreerde Robert Hart's ideeën in zijn permacultuur cursussen en boeken. Bostuinieren is een schitterend alternatief om zelfvoorziening en eenvoud dichterbij te brengen. Het vergt een lage energie en tijd input en levert een constante bron van gezond en krachtig voedsel. In een natuurlijke bosrijke omgeving wordt de grond immers niet bewerkt. Er ontstaat vanzelf een weelderige groei en een diversiteit aan planten en dieren. De kwaliteit en vruchtbaarheid van de bosgrond wordt (zonder ingrijpen) op natuurlijke wijze in stand gehouden en verbetert zelfs jaarlijks, gewoon door het samenspel der aanwezige fauna en flora.
  Een natuurlijke en bosrijke omgeving kunnen we combineren met de aanplant van typische permacultuur planten. Dit zijn meestal doorlevende, vaste planten of zich zelf uitzaaiende gewassen. Zo verdwijnt ook de noodzaak om ieder jaar opnieuw te zaaien en planten. Een tweede voordeel is het gevarieerde toepassingsgebied van deze planten omdat ze verschillende functies vervullen in de tuin (voedselbron, geneesmiddel, groenbemester, bouwmateriaal, brandstof,...). Vaste planten brengen ook minder bodemverstoring, leveren een vroegere oogst en hebben minder last van plagen. Ook bij de aankoop van zaden kunnen we kiezen voor alternatieve (sterkere) en oude (ziektevrije) rassen. Na een tijd doet de natuur en het ontstane biotoop alle werk voor ons en hoeven we enkel nog te oogsten.

• Gebruik serres en kassen om het groeiseizoen te verlengen.
  Kassen en serres vangen de energie van de zon op, zodat hogere temperaturen ontstaan om planten te laten groeien bij koud(er) weer. Het zijn constructies die geschikt zijn om makkelijk zelf te bouwen met behulp van strobalen en gerecycleerde materialen, goedkoop en eenvoudig.
• Kweek voedsel in plantenbakken.
  Een techniek die vooral in stedelijke gebieden nuttig kan zijn, waar niet veel open ruimte is om planten te telen. Ook omdat de bodem in steden vaak giftig en besmet is, kunt je bakken en containers gebruiken in plaats van rechtsreeks te planten in de bodem. Het kan nodig zijn om organisch materiaal en teelaarde te verwerven om de bakken te vullen.
• Huur een openbare volkstuin.
  In veel steden zijn plaatsen voorzien waar de bewoners een stukje grond kunnen huren en bewerken.

Groententoren in opbouw

Plantenbak tuinieren

Tuin vol overvloed

Water

Strategieën

• Het water ter plaatse opvangen en opslaan.
  Hemelwater en bronwater collecteren is een efficiënte techniek om natuurlijk verkregen water optimaal te benutten.
• Gebruik het water zo vaak als mogelijk binnen het systeem.
  Water opgevangen op een hoogte in het landschap kan heel wat nuttig werk verrichten op weg naar beneden.
• Bespaar zoveel mogelijk water.
• Het water wat het systeem verlaat dient schoon en zuiver te zijn.
  Neem volledige verantwoordelijkheid over het gebruik en de toestand van je (water)bronnen.

Technieken

• Gebruik een voorlader wasmachine.
  Hun waterverbruik is slechts een derde van wat bovenlaad modellen nodig hebben.
• Graaf ondiepe greppels (swale) op strategische plaatsen.
  Zo wordt het water ter plaatse gehouden en ondergronds verzameld in plaats dat het wegloopt (zie verder bij ontwerpvoorbeelden).
• Vang het hemelwater op via het dak en sla het op in een reservoir.
  Niet enkel om de tuin te besproeien maar ook als een handige reserve in tijden van droogte.
• Vang het grijswater op en gebruik het.
  Zwartwater bevat menselijke uitwerpselen. Grijswater komt van de was, de keuken, de douche,…. Er bestaan verschillende soorten grijswater systemen. Bvb. het opvangen van het douchewater (in een emmer) om te hergebruiken als plantenwater (gebruik dan bij voorkeur natuurlijke zepen en shampoos). Een meer complex systeem is de aanleg van waterzuiveringrietveld om het water te filteren.

Wateropvang en zuivering

Grijswater zuivering

Grijswater systeem

Afvalbeheer

Strategieën

• Produceer geen (of zo weinig mogelijk) ‘afval’ en vervuil niet.
  De bedoeling is om alles binnen het systeem te hergebruiken, in plaats van afval bij te produceren.
• Vermijd het gebruik van niet-recycleerbare substanties.
  En weiger alle giftige stoffen.
• Verminder het verbruik.
  Zo hoeven we ook minder te recycleren.
• Hergebruik materialen.
  Zo haal je het maximum uit wat aanwezig is op de site.
• Recycleer materialen.
  Vele materialen en grondstoffen kunnen dienen als input voor andere elementen in het systeem.

Technieken

• Composteren.
  Er zijn vele systemen en technieken om te composteren, zowel te koop als om zelf te bouwen. Worm compostering is vooral geschikt in stedelijke gebieden waar niet veel ruimte is. In een compostbak verteren de wormen het keukenafval (gebruik krantenpapier om laagjes te maken). De wormen produceren tijdens de verwerking een erg vruchtbare vloeistof en compost die geschikt zijn om tuin en planten mee te bemesten (zie bij ontwerpvoorbeelden).
• Compost toiletten.
  Menselijke uitwerpselen zijn eenvoudig te recycleren tot meststof. In plaats van ze met drinkwater te mengen en weg te spoelen, zoals gebeurt in de courante toiletten (wat een verspilling is), kunnen ze worden verzameld, gemengd met zaagsel of andere koolstofrijke materialen en gecomposteerd. Deze gecomposteerde menselijke mest kan op vaste planten en siergewassen worden gebruikt als natuurlijke meststof. Handleiding om zelf een Compost Toilet te maken.

Composthoop

Bouwplan composttoilet

Bouw van een composttoilet

Energie

Strategieën

• Gebruik hernieuwbare energiebronnen.
  Zoals zon, wind, waterkracht, mens, dier, geothermische massa,…Zie ook op de energie pagina.
• Optimaliseer de efficiëntie en het verbruik en minimaliseer de uitstoot.
  Gebruik bij voorkeur technologieën en apparaten die zo efficiënt en zuiver mogelijk werken. Minimaliseer de uitstoot van broeikasgassen en de deeltjes en giftige emissies die vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen.
• Gebruik fossiele brandstoffen enkel om systemen op te zetten die meer energie scheppen dan ze verbruiken.
  Systemen die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen zijn namelijk niet duurzaam, omdat ze de planetaire voorraad aan olie, kolen en gas uitputten en omdat ze bij verbranding broeikasgassen veroorzaken die het klimaat beïnvloeden. Echter, op dit moment in de geschiedenis, zijn fossiele brandstoffen en de bijhorende machines en infrastructuur dadelijk beschikbaar om te gebruiken bij de bouw van meer duurzame systemen. Bijvoorbeeld, grondwerkmachines aangedreven door fossiele brandstoffen kunnen een vijver graven die meer energie, in de vorm van biomassa, zal opleveren dan nodig was om de vijver te creëren.

Technieken

• Gebruik een droogrek of waslijn om kleren te drogen.
  Zo schakel je over op zonne-energie en windenergie in plaats van de fossiele brandstoffen van de droogmachine.
• Gebruik natuurlijke methoden voor verwarming en afkoeling.
  Ontwerp gebouwen die gebruik maken van passieve zonne-energie om op te warmen, zoals ramen op het zuiden, dikke warmtegevende muren of een ‘heatsink’ die zonnewarmte absorbeert en opslaat. Gebouwen afkoelen kan door een goede ventilatie, luifels boven de ramen op het zuiden en bomen die voor schaduw zorgen.
• Bouw een zonnedouche voor buitengebruik tijdens de zomer.
• Gebruik een micro hydro-elektrische generator.
  Dit is een kleine generator die elektriciteit kan opwekken door de waterkracht van een kleine rivier of beek te gebruiken, zonder het waterleven te verstoren.

Mobiele zonnedouche

Hydro generator

Indoor zonnedouche

Huisvesting

Strategieën

• Plaats de gebouwen zodanig dat de impact op het milieu en de nood aan transport minimaal zijn.
  Bijvoorbeeld in gebieden die reeds ontwikkeld en bewoond zijn of dichtbij bij scholen, werkgelegenheid, openbaar vervoer,…
• Renoveer oude gebouwen.
  Zo hoeven we geen nieuwe woningen te bouwen met nieuwe materialen.
• Gebruik natuurlijke en recycleerbare materialen.
  Wereldwijd worden in de bouwsector 3 miljard ton grondstoffen per jaar verbruikt. En de gebruikte bouwmaterialen beïnvloeden de gezondheid der bewoners. Elk gebouw veroudert en zal uiteindelijk worden gesloopt wat een hoop afvalstoffen teweegbrengt. Kiezen voor natuurlijke en gezonde bouwmaterialen is dan ook erg belangrijk. Vele conventionele bouwmaterialen zijn giftig en moeten worden vermeden. Natuurlijke materialen, zoals onbehandeld hout, rots, baksteen, stro en aarde,… zijn beter voor de gezondheid der bewoners en voor de aarde. En deze materialen kunnen ook worden gerecycleerd wanneer het gebouw wordt gesloopt.
• Ontwerp gebouwen die dadelijk systemen voorzien voor duurzame energie, wateropvang, voedsel productie en afval beheer.
  Een gebouw is een geweldige plek om alle elementen van een duurzaam systeem te integreren.

Technieken

• Cob
  Cob is een stevig en makkelijk toepasbaar bouwmateriaal gemaakt van modder en klei vermengd met stro. Voordelen zijn de warme uitstraling en de mogelijkheid allerlei creatieve vormen te boetseren. Hier zijn twee handleidingen om met cob te bouwen: How To Build With Cob en The Cob Builders Handbook.
• Strobalen
  Strobalen zijn interessante bouwmaterialen omdat stro vaak een afvalproduct is. Het wordt in sommige gebieden gewoon verbrand en veroorzaakt zo luchtverontreiniging. Maar het stro kan ook worden samengeperst in balen waardoor een zeer stevig en toch licht bouwmateriaal ontstaat met fantastische isolerende eigenschappen.
  Dit is een complete doe-het-zelf gids om een strobalen huis te bouwen: Building Your Straw Bale Home
• Nog meer ecologische woningen op de huisvesting pagina.

Sociale en economische systemen

Deze vormen een belangrijk onderdeel van een duurzaam systeem.
Het is noodzakelijk en steeds dringender om onze sociale en economische systemen aan te passen en te veranderen zodat ze volop duurzaam leven ondersteunen.

Strategieën

• Streef naar zelfredzaamheid en autonomie.
  Probeer zoveel als mogelijk zelf te voorzien in alle levensbehoeften en streef naar volledige autarkie.
• Zet coöperatieve gemeenschappen op.
  Het is erg moeilijk om als individu volledige zelfredzaamheid te bereiken. Daarom kunnen we coöperatieve gemeenschappen opzetten, zodat mensen kunnen samenwerken om aan hun behoeften te voldoen. Permacultuur kiest voor samenwerking in plaats van concurrentie.
• Creëer lokale en alternatieve economische systemen.
  Het kapitalistisch model leidt tot grote verschillen tussen rijken en armen. Grond en gebouwen zijn handelswaar die slechts aan enkelingen winst opleveren en niet aan de hele gemeenschap. Grote bedrijven nemen geld weg uit de gemeenschap om aandeelhouders en topzakenmensen te verrijken die in andere landen wonen. Permacultuur wil de aanwezige rijkdommen recycleren binnen de lokale gemeenschappen en ervoor zorgen dat de middelen rechtvaardig verdeeld worden door het creëren van alternatieve economische systemen zoals coöperaties en landstichtingen.

Technieken

• Kies vrijwillig voor een eenvoudige levensstijl.
  Maak een bewuste keuze om de consumptie van materiële goederen te beperken. Consuminderen is de boodschap.
• Start een ecodorp of sluit aan bij een bestaande eco gemeenschap.
  Een ecodorp is een kleine, lokale en vaak landelijke gemeenschap van personen of families die gemeenschappelijke belangen nastreven en zich richten op een aantal fundamentele waarden. Zie ook op de ecodorp pagina.
• Begin met ruilhandel.
  Bij een ruilhandel systeem wisselen particulieren onderling goederen en diensten uit met elkaar in plaats van ze te kopen met geld. Het Lets systeem is een mooi voorbeeld.
• Begin een coöperatie of sluit aan bij bestaande coöperaties.
  Coöperaties zijn organisaties of rechtsgeldige entiteiten waar de leden gezamenlijk eigenaar van zijn. Leden van coöperaties kunnen meestal aandelen kopen en deelnemen aan het beheer en bestuur van de coöperatie. Er bestaan allerlei soorten coöperaties zoals bedrijven, scholen, flatgebouwen, boerderijen,….
• Richt een landstichting op.
  Een landstichting is een non-profit organisatie die een stuk grond gemeenschappelijk in bezit heeft. Zo kunnen de winsten en opbrengsten afkomstig van het land naar de gemeenschap terugvloeien in plaats van bij enkele particuliere privé-eigenaars terecht te komen.

Inter-persoonlijke relaties

Inter-persoonlijke relaties vormen een ander belangrijk onderdeel bij de creatie van een duurzame cultuur.
Het is mogelijk onze onderlinge relaties bewust te heroriënteren zodat ze meer liefdevol, vervullend en bekrachtigend zijn.

Strategieën

• Creëer zorgzame relaties.
  De huidige cultuur en maatschappij richt zich zelden tot helemaal niet op het aanleren van de vaardigheden die nodig zijn om zorgzame relaties op te bouwen. Relaties waarbij mensen samenwerken met elkaar in vrede en respect. Enkele belangrijke aspecten bij de opbouw van een zorgzame relatie zijn:
  • leren afstemmen op en luisteren naar onze eigen authentieke gevoelens
  • goed luisteren naar anderen
  • duidelijk communiceren, ook om misverstanden te vermijden
  • het geweldloos oplossen van conflicten
  • samen beslissingen nemen door middel van consensus

Technieken

• Geweldloze conflictoplossing.
  Leer hoe je conflicten geweldloos kunt oplossen. Er bestaat een verscheidenheid aan technieken en mogelijkheden. Zoals geweldloze communicatie van Marshall Rosenberg; een geheel van beginselen, ideeën en hulpmiddelen om mensen te helpen bewustmaken van hun eigen gevoelens en die van anderen, om mededogen aan te wakkeren, om te leren duidelijk communiceren en om conflicten op te lossen. Lees meer over Geweldloze Communicatie.
• Consensus besluitvorming.
  Het beslissingsmodel dat het meest gebruikt wordt in onze cultuur is de stemming. In een democratisch kiessysteem krijgt iedere volwassene een stem, maar er zijn altijd winnaars en verliezers. Zo blijven er ook altijd ontevreden en niet-gehoorde mensen. Bij het consensusmodel daarentegen is iedere stem nodig om tot een beslissing te komen. Deze unanimiteit zorgt ervoor dat elke deelnemer een besluit ook volledig kan aanvaarden en steunen.

Strategieën

• Liefde koesteren voor jezelf.
  Herken en apprecieer jouw volstrekt unieke en onmisbare waarde. De permacultuur filosofie leert ons dat elk element in een systeem waarde heeft. Zorg erg goed voor jezelf, zodat je kunt genieten van het leven en positief kunt bijdragen aan onze wereld door middel van je talenten, gaven en kennis. Zorg dragen voor de mensen is trouwens een van de ethische principes der permacultuur.
• Werk aan je eigen genezing.
  Zonder onszelf te helen kunnen we nooit een duurzame en liefdevolle wereld tot stand brengen. Onze cultuur van angst en afscheiding en onze maatschappij vol strijd en competitie hebben heel wat mensen gekwetst en beschadigd door allerlei vormen van leugens, misbruik, verslavingen en onderdrukking. Het is dus vooreerst nodig onszelf te verlossen van deze innerlijke emotionele, mentale en energetische blokkades en kwetsuren, zodat we niet langer de rol van slachtoffer of onderdrukker spelen, maar kunnen handelen vanuit onze (Goddelijke) kracht.
• Werk aan innerlijke vrede.
  Veel milieuonvriendelijk en destructief gedrag, zoals overconsumptie en verspilling, zijn het gevolg van onze vergeefse pogingen om een spirituele leegte te vullen. Wanneer we leren om in onszelf alle voldoening, vreugde en waarheid te vinden, dan zal de zoektocht naar externe bevrediging en kicks stoppen en zijn we terug in staat om in harmonie te leven met onze omgeving.

Technieken

• Schenk jezelf gezonde en goede voeding
  Een ideaal dieet bestaat niet omdat iedere persoon anders is en andere voeding nodig heeft. Toch zijn er enkele tips om gezonde voeding op het bord te krijgen. Kies kwaliteitsproducten en levende voeding (rauw en onbewerkt) om je lichaam van de nodige stoffen te voorzien. Wie levend voedsel eet, zal zich levend voelen. Kies ook uitsluitend biologisch geteelde produkten of teel ze zelf, wat nog beter is. Beperk of stop het eten van dode dieren, geraffineerde voeding en het gebruik van verslavende producten, zoals suiker, koffie, tabak en alcohol. Gebruik geen microgolfoven. Lees nog meer tips op de voeding pagina.
• Neem voldoende lichaamsbeweging, rust en ontspanning.
  Dit lijkt misschien eenvoudig, maar eigenlijk is het hele uitdaging in onze stress cultuur. Onthoud dat een burnout niet duurzaam is ! Neem de tijd om goed voor jezelf te zorgen. Een duurzame levensstijl begint met het behoud en de versterking van onze eigen fysiek en emotioneel welzijn.
• Zoek en beoefen helende praktijken.
  Om patronen van misbruik, verslaving of onderdrukking los te laten, om innerlijke kwetsuren te helen of om verkeerde overtuigingen om te polen,… kun je holistische therapieën en praktijken beoefenen die helpen om te helen. Er bestaan ondertussen heel wat mogelijkheden, van gesprekstherapie, adem werk en energiewerk tot allerlei workshops om je kracht en zelfwaarde terug te vinden.
• Beoefen spirituele praktijken.
  Net zoals we een spier sterker maken door training, kunnen we onze geest (mind) trainen om gelukkig en vredig te zijn door spirituele oefeningen. Enkele mogelijkheden zijn gebed, meditatie, rituelen en onbaatzuchtige dienstverlening. Dit zijn universele technieken die erg doeltreffend zijn, ongeacht persoonlijke godsdienst of religieuze overtuigingen.
• Beoefen kunstzinnige en creatieve activiteiten.
  We zijn scheppende wezens die diepe voldoening en geluk kunnen vinden door onze creatieve vermogens en talenten aan te spreken en te vergroten. Muziek, dans, theater, tekenen, schilderen, beeldhouwen, poëzie, handwerk,... Alle kunstvormen en creatieve activiteiten werken harmoniserend.

Ontwerp Voorbeelden

Ieder wezen op Aarde wil in de eerste plaats gewoon blijven verder leven en liefst op een zo goed mogelijke manier. Door op een bepaalde site een efficiënte samenwerking tussen alle aanwezige wezens en factoren na te streven, creëert permacultuur voorwaarden en systemen die mens en natuur een langdurige overleving garanderen.

Observatie leert dat er alvast drie hoofdfactoren zijn die een invloedrijke rol spelen bij al het leven op Aarde, namelijk zon, water en wind. Een permacultuur ontwerp zal dan ook rekening houden met deze basis condities. Zon - Onze zon is de bron van al het leven en zorgt voor energie, warmte, straling, klimaten, seizoenen, water, wind,... Water - Zoet water ontstaat door verdamping van het zeewater tot regen en is onmisbaar voor planten, dieren en mensen. Wind - De richting en temperatuur van de luchtstromen beïnvloedt de groeipotentie van planten.

De combinatie van deze drie factoren heeft een cruciale invloed op een bepaalde plek. Een eerste stap is dan ook onderzoeken en bepalen hoe deze drie hoofdfactoren te combineren zijn om een bepaald ontwerp te realiseren. Een voorbeeld is de zonnecirkel of bomencirkel waar alle elementen van een site (bomen, planten, vijver,...) zo worden opgesteld dat zon, wind en water optimaal gebruikt worden om een succesvol ecosysteem te creëren.

Een bomencirkel of zonnecirkel is er op gericht zo veel mogelijk zon te ontvangen en vast te houden. Ideaal in landen en klimaten waar minder zon en meer regen en wind voorkomt, zoals Nederland en België. De bomen staan in een halve cirkel gericht op het zuiden. Zo vangen ze optimaal licht en zonnestralen op zonder concurrentie van elkaar. Tussen en achter de 5 grote bomen staan kleinere struiken en heesters om een dichte en warmte-vasthoudende zonnecirkel te creëren. Het water in de vijver reflecteert het zonlicht en brengt extra warmte aan voor de omringende planten. De vijver is lekker beschut tegen wind en zal snel warm worden, een ideale plaats om te zwemmen. Daarnaast herbergt de vijver ook tal van nuttige waterplanten en kikkers en salamanders, natuurlijke vijanden van schadelijke insecten. Dit is een voorbeeld van de essentie van permacultuur: slimme ontwerpen die voordeel brengen aan mens en natuur.

Een andere mogelijkheid is een winddichte zonnecirkel die koude winden uit het noorden en oosten buiten houdt. De bomencirkel vangt de zon op en leidt daarnaast ook de wind om het systeem heen. De halve cirkel wordt vol met nuttige en eetbare planten gezet volgens het 7 lagen systeem (bvb. fruit en bessen). Zo creëer je een plek met veel zon en weinig wind, een ideaal microklimaat om planten te telen die van warmte houden, zoals tomaten en komkommers. Het principe van de bomencirkel kun je ook omdraaien, en een schaduwrijke plaats creëren waar bijna geen zon komt en het zo goed als windstil is. Een toepassing die in droge gebieden heel nuttig kan zijn. Deze bomencirkel is ook een goed windscherm rond een huis of gebouw, die energiebesparend werkt omdat de wind minder warmte afvoert.

De Watergreppel (swale)

Het graven van een bochtige geul of greppel (een swale in permacultuur terminologie) heeft vooral de bedoeling een systeem voor wateropslag te creëren. Door een kronkelende greppel op een strategische plaats te graven, stroomt het water langzamer door het systeem en krijgt de kans in de bodem te sijpelen.

Een goede plaats om een swale te graven is op dezelfde hoogtelijn als een heuvel. Het regenwater stroomt de heuvel af en wordt opgevangen en opgeslagen in de greppel. Het stroomt langzaam verder terwijl de grond het water opneemt. Een bomenrij wordt tussen de zon en de greppel geplaatst zodat er minder water verdampt door de schaduw. Er kunnen eventueel ook struiken rond de waterstroom komen om de wind te breken. Dit is een ideaal ontwerp op plaatsen waar watergebrek heerst.

De Kruidenspiraal

Een kruidenspiraal is een mooi voorbeeld van permacultuur waar efficiëntie, recyclage, esthetiek en nuttige planten samen een natuurlijk biotoop voor warmteminnende kruiden opleveren. De bedoeling is een heel pak kruiden op een compacte plaats samen te brengen in ideale omstandigheden. De vorm van de kruidenspiraal schenkt namelijk alle kruiden de nodige hoeveelheid zon, warmte en grondvochtigheid of schaduw, koelte en droogte, naargelang de plaats waar ze staan. Bovenaan en binnen in de spiraal staan de kruiden die veel zon en droge grond nodig hebben zoals rozemarijn, tijm, dragon en salie. De buitenste spiraal bevat planten die meer water en schaduw verkiezen zoals munt, bieslook, peterselie, viooltjes,...
Kies een zonnige plek (5 uur zon per dag) dicht bij de keukendeur en dek de grond af met karton om ongewenste plantengroei te vermijden. Onder het karton kun je organisch materiaal leggen die extra voeding levert wanneer het karton verteert. Teken de spiraal uit op het karton en bouw daarop met stenen en rotsen een (licht aflopende) spiraal in klokwijzerzin (Noordelijk halfrond). Vul de spiraal op met stro, humus, mulch of teelaarde en plant de kruiden. Of gebruik de 'sheet mulch' techniek (zie boven) om op te vullen, zodat de planten voldoende voedingstoffen krijgen. Door de aflopende vorm stroomt het water vanzelf naar beneden waar de kruiden staan die veel vocht nodig hebben. Op het einde van de spiraal kun je ook nog een klein vijvertje voorzien als waterbiotoop. Extra kalk toevoegen kan nodig zijn omdat vele kruiden een kalkrijke grond verkiezen. De opgroeiende kruidenstruikjes kun je regelmatig insnoeien, zodat ze niet te houtig worden en elkaar niet verdringen. Maak de kruidenspiraal niet te klein (uitdroging), maar ook niet te groot zodat je makkelijk alle kruiden kunt oogsten (bvb. diameter 2,5 m). Je kunt er ook voor kiezen om een ingebouwde sproeier in het midden te zetten, waardoor alle kruiden gemakkelijk te sproeien zijn. Aan de zijkant kun je eventueel boomstammen (liefst eiken) zetten die je kunt enten met eetbare paddenstoelen. Behalve kruiden kun je natuurlijk ook een bloemenspiraal maken of een mengeling van bloemen en kruiden.

De Voedselpiramide

Deze ingenieuze voedselpiramides zijn vergelijkbaar met de groenten en/of aardbeientoren waar recyclage, voedselproductie en duurzaamheid hand in hand gaan. In tegenstelling tot de stenen groententoren zijn de piramides opgebouwd uit allerlei organisch materiaal en afval. De kern ervan bestaat uit vermolmde en opeengestapelde boomstronken die bedekt en opgevuld worden met bladeren, dennennaalden, keukenafval, hooi, aarde en alles wat organisch en afbreekbaar is. Daarin worden de kiemplantjes en zaden uitgezet. Bovenaan kan een opening gemaakt worden (met bamboe bvb.) om de piramide bij te voeden met organisch materiaal. De voordelen van deze voedselpiramides zijn niet min. Ze zijn alvast overal op te bouwen, ook op rotsbodem of arme grond. In bosrijke omgevingen zijn de grondstoffen om ze te maken gratis en volop aanwezig, het aanwezige vocht wordt vastgehouden (dus bijwateren is niet nodig), de binnenkant bevat alle nodige voedingsstoffen die door een langzame vertering omgezet worden in humus, de planten wortelen in de halfverteerde boomstammen (= vocht, voeding, stevigheid), de piramide produceert naast warmte (interessant bij nachtvorst) ook bepaalde gunstige energieën en (last but not least) de beplantbare oppervlakte van de piramide (vier zijden) stemt overeen met een groentebed van 32 meter.

De Kippentractor

Kippen worden vaak in permacultuur systemen gebruikt omdat ze vele nuttige functies vervullen (voedselbron, mestleverancier, onkruidbestrijder,...). Biologische kippenmest is rijk aan stikstof en essentiële elementen en mineralen die het bodemleven verrijken. Kippen verminderen ook vele insectenplagen in een tuin als ze vrij rondlopen en larven en insecten opeten. Naast goede mest leveren ze ook eieren, vlees en veren. Een praktische manier om de nuttige eigenschappen te combineren is een kippentractor. Een zelfgebouwde en verplaatsbare kippenren, die regelmatig op een andere plek in de tuin wordt gezet. De kippen pikken het onkruid weg, krabben de grond los en bemesten het stuk ondertussen. Wanneer het onkruid weg is wordt de kippenren verplaatst naar een nieuw stuk. Het net omgeploegde en bemeste stuk is klaar om te beplanten. Er zijn vele modellen van kippentractoren. Sommige zijn ook voorzien van een plaats waar de kippen kunnen slapen en eieren leggen.

De Wormboerderij

Om allerlei organisch afval om te zetten in bruikbare compost en mest zijn wormen de ideale partners. En een wormboerderij is een erg handig systeem om dat ook snel en efficiënt te doen. Er bestaan verschillende makkelijk zelf te bouwen modellen. In de wormboerderij (meestal een soort container) eten de wormen het keuken- en tuinafval op en produceren in ruil wormcompost en wormvloeistof die als natuurlijke meststoffen kunnen dienen.
Een eenvoudig model maak je zo. Neem 2 containers (bvb. oude kastlade, plastic bak,...) en boor gaten in de onderkant van beide. Vul een container met achtereenvolgens een grondlaag (dode bladeren), papiersnippers en aarde. Maak goed vochtig. Voeg voldoende wormen toe (geen aardewormen maar de rode compostworm Eisenia fetida) en dek af met allerlei organisch afval. Plaats de tweede container in de eerste en vul die dagelijks aan met keuken- en tuinafval. Sluit goed af om insecten te weren en zet op een schaduwrijke plaats. De wormen eten eerst alle afval uit de eerste container op en kruipen dan door de gaten in de tweede container. In de eerste container blijft dan voedzame wormcompost over om in de tuin te gebruiken. Onder de eerste container plaats je een ondiepe schaal om het wormvocht op te vangen wat uit de gaten sijpelt. Dit is een erg geconcentreerde meststof die je best aflengt vooraleer te gebruiken (1 deel meststof op 20 delen water). Wormen eten vrijwel alles, zelfs papier, maar geef liever geen citrusvruchten, ananas, uien en vleesafval.

Banden wormfabriek

• Aanbevolen lectuur

  Introduction to Permaculture - Bill Mollison & Reny Mia Slay Earth User's Guide to Permaculture - Rosemary Morrow The Earth Care Manual - Patrick Whitefield Permaculture: a Designers Manual - Bill Mollison How to Make a Forest Garden - Patrick Whitefield Forest Gardening: Cultivating an Edible Landscape - Robert Hart Gaia's Garden - Toby Hemingway Edible Forest Gardens (deel 2) - Eric Toensmeier en Dave Jacke

• Boeken
  • Permacultuur Cursus - (Pdf – 55 pag.) -
  • Permacultuur Principes - Kort overzicht van de essentie van permacultuur. - (Word - 4 pag.) -
  • Permaculture Beginners Guide - Korte gids tot de permacultuur - (Pdf - 24 pag.) -
  • Permaculture Design Course - Een cursus door Bill Mollison, grondlegger van de permacultuur. - (Pdf - 304 pag.) -
  • The Earth Care Manual - Het schitterende basiswerk van Patrick Whitefield over permacultuur in gematigde klimaten. - (Online boek - 477 pag.) -
  • Permaculture Two - Practische ontwerpcursus door Bill Mollison voor stad en platteland. - (Pdf - 162 pag.) -
  • Essence Of Permaculture - Een samenvatting van de permacultuur principes (David Holmgren) - (Pdf - 12 pag.) -
  • Gaia's Garden - Een complete gids van Toby Hemenway om een kleinschalige permacultuur tuin te ontwerpen. - (Pdf - 214 pag.) -
  • Sheet Mulching - Informatie over mulchen en specifiek over papier mulchen, een nuttige permacultuur techniek om de grond te bedekken. - (Pdf - 10 pag.) -
  • Natuurlijke Landbouw Cursus - (Pdf - 23 pag.) -
  • Natural Way Of Farming - Een basiswerk van Masanobu Fukuoka over de theorie en praktijk van natuurlijke landbouw. - (Pdf - 238 pag.) -
  • The One Straw Revolution - Natuurlijke landbouw volgens Masanobu Fukuoka. - (Pdf - 99 pag.) -
  • Sustainable Agriculture - Alles over duurzame landbouw door John Mason. - (Pdf - 212 pag.) -
  • Introduction To Natural Farming - Uitgebreide gids tot biologisch tuinieren met tal van natuurlijke middelen voor insecten- en onkruidbestrijding. - (Pdf - 106 pag.) -
  • De Bostuin - Bostuinieren als mogelijkheid om te leven en telen in harmonie met de natuur en om zelfvoorziening en eenvoud dichterbij te brengen. - Robert Hart - (Pdf - 25 pag.) -
  • Self Sufficient Gardening - Het boek van John Seymour over methodes om een zelfvoorzienende voedseltuin te cultiveren. - (Pdf - 254 pag.) -
  • Compost - Uitgebreide handleiding door Steve Solomon om compost en mest te maken ter gebruik in de biologische tuinbouw. - (Pdf - 152 pag.) -
  • Kippen brochure - Daniël Willaeys van Velt vertelt alles over het houden van kippen in een kleine tuin. - (Word - 41 pag.) -
  • De Tuinen Van Eenvoud - Tien stappen naar een leven in eenvoud - (Pdf - 3 pag.) -
  • Edible Forest Garden - An invitation to adventure - (Pdf - 11 pag.) -
  • Hennep teelt - In dit Pdf document leer je meer over de biologische teelt van hennep, zonder twijfel de meest veelzijdige en nuttige plant op de aardbodem (meer dan 5000 toepassingsmogelijkheden). De commerciële hennepsoorten (niet te verwarren met de marihuana soorten) bevatten weinig tot geen THC, de stof die verantwoordelijk is voor de hallucinogene werking. De hennep plant groeit op vrijwel elke grond, vraagt geen bemesting noch insectenbestrijding, kent vrijwel geen ziekten, levert een grote opbrengst en is makkelijk te oogsten. - (Pdf - 37 pag.) -
  • Nog meer gratis boeken in de bibliotheek.

• Filmpjes

  Permaculture In Action - Is een YouTube afspeellijst van 51 video's die vele aspecten van permacultuur bestrijkt. Krameterhof (5:14) - Sepp Holzer, permacultuur pionier, op zijn 45 hectare groot Krameterhof. Homegrown Revolution (15:13) - Zelfvoorziening en overvloed uit de tuin van de familie Dervaes uit Californië. Permacultuur Trio (48:05) - Boeiende driedelige documentaire over permacultuur. In het eerste deel bezoeken we de prachtige bostuin van Robert Hart. Deel twee is een rondleiding op het domein van 'Plants for a future' waar honderden eetbare en medicinale planten geteeld worden. In het laatste deel zien we dat ook een gewoon stadstuintje met slechts twee uur werk per week overvloed en gezonde voeding kan leveren. Greening The Desert (5:21) - Permacultuur werkt simpel en effectief ook om zoute woestijngebieden terug vruchtbaar te maken. De geheimen zijn water, bomen en overvloedig mulchen. Food Forest (5:56) - Een 300 jaar oude bostuin in Vietnam die de bewoners al 28 generaties van voeding en medicijnen voorziet. Forest Gardening (9:58) - Uitgebreid bezoek aan de bostuin van pionier en grondlegger Robert Hart. Hier bekijk je deel 2. Suburban Permaculture (9:56) - Op bezoek in een permacultuur tuin annex voedselbos in wording.

  ">

• Linkjes
  • Plants For A Future - Met een databank van 7000 eetbare planten en uitgebreide linkpagina
  • Permacultuur - Natuurlijk leven van je tuin, met tal van praktische tips
  • Permacultuur Nederland
  • Permacultuur startpagina
  • Permacultuur pagina - Van ecologische ontwerpmethode tot levenswijze
  • Permacultuur pagina - Wat is het en hoe werkt het?
  • Yggdrasil - Didactisch - ecologische ontmoetingsplaats voor permacultuur
  • Permacultuur Europa - Eénjarige permacultuur opleiding
  • De 12 Ambachten - Centrum voor Ecologische Technieken
  • The Farm - Met uitgebreide (Engelstalige) linkpagina

  • Rietveld Waterzuivering - Bouw zelf een zuiveringsstation met riet en moerasplanten
  • Companion Planting - Engelstalige lijst van planten die bij elkaar passen en/of insecten en plagen weren. Behulpzaam bij het ontwerpen van een evenwichtig ecosysteem.
  • Combinatieteelt - Nederlandstalige lijst van combinatieplanten.

The goal of life is living in agreement with nature.

Never does nature say one thing and wisdom another.

© Rivendell Village